Tip 1: Alleen blokschrift aanleren
Simon Een ‘slordig’ handschrift wordt al heel lang als een kenmerk van dyslexie gezien. De oorzaak hiervan is de fonologische complexiteit van verbonden schift. Alleen het juist aanleren van blokschrift kan dat voorkomen.
Schrijven bij dyslexie is geen motorisch probleem
Een ‘slordig’ handschrift wordt al heel lang als een kenmerk van dyslexie gezien. De oorzaak hiervan is het oefenen met en trachten aanleren van een verbonden schrift. Bij leerlingen met wat lichtere dyslexie, een hoge motivatie en een zeer goede fijne motoriek zien we de eerste jaren nog wel redelijke resultaten bij het verbonden schrijven.
De beste bedoelingen van het onderwijs ten spijt, maar per definitie kunnen dyslectische leerlingen zich geen vlot lopend verbonden handschrift eigen maken. De oorzaak hiervan is de fonologische complexiteit van enerzijds de lastige analyse en synthese processen van de schrijf- en spellingstaak en anderzijds het tegelijkertijd verwerken van de motorische processen en de oog-handcoördinatie. Bij een verbondenschrift worden vooral de laatste processen onnodig ingewikkeld omdat tijdens het schrijven van de ene letter al moet worden geanticipeerd op de volgende om de juiste vlotte verbindingen te krijgen.
Of er zelfs bij de meest voorbeeldige dyslectische leerlingen met een verbonden handschrift sprake is van een geautomatiseerd proces dient men zich dan ook af te vragen. Schrijven is ook voor die leerlingen een taak die enorm veel capaciteit van de aandacht vergt. Dat moet dan wel ten koste gaan van de andere fonologische taken.
Je hoort ook wel de stelling dat ze minder fouten maken bij het typen dan bij het schrijven. Dat is verklaarbaar vanuit de minderen taakcomplexiteit van het typen t.a.v. het schrijven.
Onnodig lastig
De problematiek van het verbonden schrift voor een dyslectische leerling is meervoudig. We noemen hier een aantal bezwaren tegen het aanleren van verbonden handschrift.
- Er wordt tijdens het schrijven een meer complex fonologisch proces verondersteld; tijden het schrijven van de ene letter dien je te anticiperen op de volgende lettertekens.
Dat levert daarom een onnodige fonologische taakcomplexiteit op. - Er wordt gebruik gemaakt van afwijkende lettertekens; bij het lezen in een boek kom je immers heel andere lettertekens tegen. En dat levert zeker onnodige verwarring.
- Vanwege het afwijkende lettertype en de zwakke resultaten (“slordig”) is reflectie door ‘nalezen’ veel moeizamer dan bij duidelijke ‘blokletters’. Ook dat geeft weer een onnodige leesverzwaring.
Stelling
De volgende stelling hoort daarom in elk dyslexiebeleidsplan:
Omdat er onvoldoende zekerheid is dat het aanleren van een verbonden schrift bij een risicoleerling lukt, beperken we ons in groep 3 tot het aanleren van een juist ingeslepen en duidelijk leesbaar ‘blokschrift’.
Dit voorkomt onnodige tekenverwarring, onnodige complexiteit en onnodige leesverzwaring en leidt dus automatisch tot betere resultaten bij de risicoleerlingen.
Kinderen die hiertoe wel in staat zijn kunnen ook later nog wel een verbonden handschrift aanleren. Bovendien is er geen enkele maatschappelijke noodzaak meer voor een verbonden handschrift.
Klassikale trainingen
Voor het aanleren van een goed handschrift kan het beste een goede klassikale schrijfmethode in niet verbonden schrift worden gebruikt. Het beste kan met de hele groep worden gestart met een blokschriftmethode om bij gebleken vaardigheid eventueel later alleen voor de succesvolle leerlingen te kiezen voor een verbonden schrift.
Als onafhankelijke adviserende instelling geven we daar in groep 3 de voorkeur aan om diverse argumenten. In de paragraaf hiervoor werden de argumenten van onnodige verwarring, complexiteit en leesverzwaring al genoemd. Bovendien willen we niet dat verbonden schrift onbedoeld als ‘beter’ wordt beschouwd. Dat motiveert de risicoleerlingen allerminst. De leerkracht zal de leerling met dat prachtige verbonden handschrift toch als voorbeeld noemen en hiermee het niet verbonden handschrift min of meer diskwalificeren.
Afgezien het feit dat Nederland, zelfs binnen Europa, één van de weinige landen is waar een verbonden handschrift wordt aangeleerd, is bezinning op het nut van het aanleren van een verbonden schrift op zijn minst raadzaam.
Het verhaal dat onze schijfdocenten ons op de opleiding hebben verteld over de snelheid van een lopend handschrift was een sprookje. Geen enkel wetenschappelijk onderzoek of logica ligt aan deze bewering ten grondslag. En het verhaal over die mooie sollicitatiebrief is ook wat achterhaald.
De (veelal zeer zwakke) resultaten in groep 7-8 van ons huidige schrijfonderwijs mogen bij de bezinning ook wel worden meegenomen.
Wij zien steeds meer leerlingen in de praktijk met verkeerd ingeslepen lettervormen die in groep 2 al zijn ontstaan en dus voorkomen hadden kunnen worden. De kans dat dit, na jaren van inslijpen, nog kan worden bijgesteld is erg klein.
Samenvattend: Zet als team tijdens een studiebijeenkomst eens alle argumenten vóór en tegen het aanleren van verbonden schrift op een rijtje. Kom dan teambreed tot een nieuw beleid over schrijfonderwijs in deze eeuw , passend bij de nieuwe media. En verwijs alle mooie praatjes over motorisch geheugen, vorming van karakter en vlot lopende schriften door educatieve uitgeverijen en schrijfdocenten naar het rijk der fabelen.
De voordelen van het blokschrift zetten we nog maar eens op een rijtje:
Didactisch
- korte klassikale trainingsmomenten
- eenvoudige basisvormen
- (smart-)bord met gebruik blokschrift
- kost weinig instructietijd
Inhoudelijk
- eenvoudige basisvormen voor het leven
- geen verwarring tussen ‘lees-‘ en ‘schrijfletters’
- minder complexe taak
- sneller betere resultaten
- duidelijk leesbaar product
Organisatorisch
- alle ll gelijk op in korte instructie
- geen onleesbaar verbonden schift van l.kr op het bord
Aanleren eenvoudig blokschrift
Er zijn een paar blokschriftmethoden in de handel. Dat maakt de keus voor een methode wel eenvoudiger.
In groep 3 kan bij het aanleren van de lettervorm ook gebruik worden gemaakt van ondersteunend ‘railslettermateriaal’ zoals dat in de oude versies van VLL werd gedaan.
Ook zelfgemaakt materiaal kan hierbij goed worden ingezet. Zo kunnen voorbeeldkaartjes worden gemaakt met de ‘stoplichten’. Strookjes waarop de lettertekens zijn gerubriceerd vanuit gelijke grondpatronen kunnen uitstekende ondersteunende diensten bewijzen tijdens de nog niet geautomatiseerde periode.
En wat heel belangrijk is: wanneer kleuters letters gaan schrijven (hoeft niet hoor) leer het dan a.u.b. goed aan. Laat ze niet eerst hun eigen naam met ‘oliebollen’ en van onder naar boven getekende letters krabbelen, maar leer het ze direct goed aan. Dat scheelt heel wat frustratie in groep 3.
En dan de laatste tip hierbij: Leren schrijven doe je het beste klassikaal in korte geconcentreerde momenten en is geen taak voor zelfstandig werken. Tegenwoordig zie ik te veel zelfstandig vol geknoeide schrijfbladen. Vol met verkeerde lettervormen en letters die letterlijk onder en over de steunlijnen dansen. Vaak zelfs voorzien van een krul en een plaatje…
Ordening
In ons BAAT-Spiekschrift hebben we een kaart opgenomen met de lettervormen. gerubriceerd naar de ‘startbeweging’.
We hebben ze als volgt gerubriceerd:
- ‘korte-stok-letters’ met de ‘i’ als grondvorm:
i r n m en j u x z v w ij (wel verbonden) - ‘lange-stok-letters’ met de ‘l’ als grondvorm:
l k h b p f t - ‘ronde-letters’ met de ‘c’ als grondvorm:
c o a d g s e
Wat kan onderwijs toch eenvoudig zijn…
Simon 